قلب از ارکان های مهم و حیاتی بدن است ، این ارگان مهم در اوایل بارداری بین هفته دوم تا دهم تشکیل میشود. متاسفانه بسیاری از بیماریهای قلبی در همین دوران به دلیل شکل گیری نامناسب قلب ایجاد می شوند که به اصطلاح به آنها بیماریهای مادرزادی قلب می گوییم.
قلب
قلب اولین عضو از بدن انسان است که در ماه اول جنین شکل میگیرد و تا ماه دوم شکل آن کامل میشود. در ابتدا قلب تنها یک حفره دارد و به صورت تلمبه عضلانی کار میکند. به مرور زمان قلب به دو دهلیز راست و چپ و دو بطن راست و چپ تقسیم می شود. این تغییرات در مورد عروق اصلی بدن که از قلب نشات می گیرد اتفاق می افتد. در ماه سوم، هر چهار حفره قلب همراه با چهار دریچه و دو رگ اصلی تکمیل می شود. در شکل زیر نمونه تشکیل قلب جنین را مشاهده می کنید.اگر یکی از این حفره ها به درستی شکل نگیرند و یا در دیواره قلب حفره ای هر چند کوچک به وجود بیاید و یا دریچه های قلب به درستی ایجاد نشوند، کودک همراه با بیماری قلبی مادرزادی متولد می شود.
انواع بیماریهای مادرزادی قلب
به دلیل پیچیدگی قلب و متعدد بودن ساختار قلبی، بیماریهای مادرزادی قلب بسیار متنوع است. این تفاوت زیاد در بیماریهای قلبی مادرزادی باعث شده که تاثیرات آن بر فرد و روش های درمان های آن نیز بسیار متفاوت باشد.
مشکلات مادرزادی قلب
دیواره های قلب
شایع ترین بیماری مادرزادی قلب مربوط به دیواره های قلبی است. دیواره بین حفره های چپ و راست قلب نقش مهمی برای جدا کردن خون همراه با اکسیژن و بدون اکسیژن دارد. حفره سمت راست قلب مسئول ارسال خون بدون اکسیژن به سمت ریه است، در طرفی دیگر حفره سمت چپ مسئول رساندن خون دارای اکسیژن به بدن است. وقتی دیواره بین این دو حفره دچار نقض و یا مشکلی شود، اکسیژن رسانی به اعضای بدن دچار اختلال خواهد شد.
دریچه های قلب
بیماریهای مرتبط با دریچه قلب بسیار متنوع تر از دیواره های قلب است. اختلال در تشکیل دریچه قلب می تواند در تغییر شکل کلی قلب و یا تغییر شکل حفره های قلب تاثیر گذار باشد. به عنوان مثال تشکیل نشدن دریچه تریکوسپید باعث کوچک شدن حفره سمت راست و شریان ریوی قلب می شود، در نتیجه ساختمان سمت راست قلب به صورت ناقض تشکیل می شود.
رگ های خونی
به صورت طبیعی در بدن انسان دو رگ اصلی از قلب خارج می شود. شریان آئورت که خون را از بطن چپ به اعضای بدن می رساند و شریان ریوی که خون را از بطن راست به سمت ریه منتقل می کند. هر گونه اختلالی در تشکیل این رگ ها می تواند عملکرد خونرسانی و قلب را با مشکل مواجه کند. تشکیل نشدن و یا کوچک بودن هر یک از رگ ها قلبی می تواند یکی از مهمترین اختلالات مادرزادی قلب باشد.
بیماریهای مادرزادی قلب را به دو روش می توان تقسیم بندی کرد. بیماریهای مادرزادی قلب با سیانوز و بدون سیانوز سیانوز به معنی کبودی و تغییر رنگ در پوست و مخاط بدن است. بسیاری از ما به دلیل سرما و یا ضربه ممکن است سیانوز را تجربه کرده باشیم . سیانوز ناشی از بیماریهای مادرزادی قلبی باعث تغییر رنگ در بسیاری از قسمت های بدن خواهد بود. علت اصلی سیانوز در بیماریهای قلبی مشکل در ارسال اکسیژن به اعضای بدن است. که این امر نشان دهنده ترکیب شدن خون سیاه و فاقد اکسیژن با خون سالم است که درنتیجه باعث عدم رساندن اکسیژن به بدن خواهد شد.
بیماریهای با سیانوز
بیماریهای سیانوتیک قلبی بسیار مهمتر و خطرناک از بیماریهای بدون سیانوز است. در این نوع بیماریها فرد در ساختمان اصلی قلب دچار مشکل جدی و حاد است که برای درمان آن نیاز به جراحی های چند مرحله ای است.همچنین مشکل مهم دیگر در بیماریهای سیانوتیک قلبی مواجه طولانی مدت بدن با خون کثیف و بدون اکسیژن است که باعث می شود بقیه اعضای بدن نیز دچار آسیب شود.
شایع ترین بیماریهای مادرزادی سیانوتیک عبارتند از :
- تترالوژی فالوت
- جابه جایی شریان های اصلی
- باقی ماندن تنه شریانی
- سندرم قلب چپ کوچک
- آترزی دریچه تریکوسپید
- اتصال نا به جای وریدهای ریوی کامل
بیماریهای بدون سیانوز
بیمارهای بدون سیانوز معمولا خفیف تر هستند. البته این نوع بیمارهای مادرزادی قلب نیز از اهمیت زیادی برخوردارند. در صورتی که به موقع درمان نشود می تواند اثراتی مخربی را در بدن داشته باشد.
بیماریهای مادرزادی بدون سیانوز عبارتند از:
- نقص دیواره بین بطنی
- نقص دیواره بین دهلیزی
- باقی ماندن مجرای شریانی PDA
- تنگی دریچه ریوی
- تنگی دریچه آئورت
- تنگی شریان آئورت – کوارکتاسیون
بیشتر بخوانید
علائم بیماریهای مادرزادی قلبی
علائم بیماری های مادرزادی قلبی می تواند در هر فرد متفاوت باشد. نوع علائم و شدت آن بستگی به نوع و شدت بیماری قلبی نوزاد دارد. در برخی از نوزادان بلافاصله بعد از تولد با علائمی چون وزن کم، ظاهر سیانوتیک و کبود نمایان می شود، و در بقیه موارد یکی دو روز بعد از به دنیا آمدن و با بسته شدن مجرای شریان ها این علائم بروز می کند.
البته این موارد در 25 درصد از نوزدان دارای مشکلات مادرزادی قلبی اتفاق می افتد و در مابقیه موارد علائم بیماریهای قلبی مادرزادی بعد از یکی دوسال اول زندگی نمایان می شود. این علائم شامل موارد زیر است:
- عدم وزن گیری مناسب نوزاد
- ضربان قلب نامنظم و زیاد
- گریه کردن زیاد
- بی حالی و ضعف
- شنیدن سوفل قلبی در معاینه توسط پزشک
- عدم شیر خوردن مناسب
- خستگی و تعریق با شیر خوردن
- احساس ضربان قلب با لمس قفسه سینه
در صورت دیدن این علائم در نوزاد باید حتما از نظر قلبی توسط متخصص قلب و عروق معاینه شود. برخی از بیماریهای مادرزادی قلبی ممکن است تا سالها هیچ علائمی نداشته و نمایان نشود و در آینده فرد در جوانی و یا میانسالی با علائمی چون تنگی نفس مواجه شود. به همین دلیل است که در افراد بالغ و میانسال هم علایم بیماریهای قلبی مادرزادی نیز باید مورد بررسی و تشخیص قرار گیرد.
کلام آخر
بیماریهای مادرزادی قلبی، بیماریهایی هستند که از شیوع کمتری برخوردارند اما می توانند باعث ایجاد اختلالات زیادی در روند زندگی فرد شوند. در بسیاری از موارد فرد بیمار با تغییرات دیگری در بدن از جمله کمبود بهره هوشی، اختلالات در آموزش و یا آسیب های روانی مواجه است. از سوی دیگر درمان این بیماریها بسیار دشوار است و گاها نیاز به عمل های جراحی چندین باره دارند. به همین علت بیماران با نقص های مادرزادی قلبی باید تحت درمان توسط یک تیم پزشکی شامل متخصص قلب، جراح قلب، روانشناس، متخصص بیماریهای کودکان و مددکار اجتماعی صورت بگیرند.
